TURMAT E DIMRIT

TURMAT E DIMRIT

-tregim-

Faruk Myrtaj

“Zotërinj, jo me aq ngut,
sa të na duken më të mirë ata para jush!”

Zotërinjtë e mi ishin lart, në dhomat e tyre. Pikonte qetësi e madhe, por ndjeja se diçka do të ndodhte. Ata do të largoheshin, po bëheshin gati ta linin Pallatin e Shtetit. Nuk më kishin thënë gjë e as kisha të drejtë të pyesja. Të mirrja me mend po. Po unë s’isha për mend aty!
Valmiri, roja tjetër, i portës së mbrapme, kishte ikur dy orë më parë. Ishim të një rangu, por ai më kërkoi ta shoqëroja për te Zonja e Parë e Pallatit dhe ashtu bëra. Valmiri m’u duk ndryshe nga herët e tjera. Kishte veshur rrobat më të mira, ato kur në Pallat mbaheshin pritje të veçanta. Kësaj nate, pa shenjat dalluese si roje i Pallatit, veshja ra në sy edhe te Zonja e Parë.

“Valmir, kaq i kujdesur sot...!”, qeshi ajo, sapo hymë.
“Më duhet t’ju lë zonjë...”
”Ndonjë randes vous?!”
“Jo, po shkoj të bashkohem me ata...Revolucion, zonjë...”
“Ç’do të thote kjo fjalë, Valmir?!”
“Nuk do të ketë më të pasur, zonjë!”
“Aha...Do të bëhemi të gjithë të varfër?!”
“Jo zonjë. Ata thonë se pasuritë do tu jepen të varfërve...”
“Por janë shumë të varfër në këtë botë, Valmir...”

Valmiri nuk u ndje më. Unë vazhdova të bëja shoqëruesin. 

“Sikur ta dhuronim ty Pallatin, do binin dakord ata të tjerët?” pyeti Zonja. 

Valmiri sërish nuk u ndje. Por as ndërroi mendje. Mbase ishte vonë për të ndërruar mendje. Ai eci thembrash. Ashtu doli në rrugë. E shoqërova deri te porta. Ai bëri për andej. Unë qëndrova aty. Në krye të detyrës. Derisa të vinte roja tjetër. 

Isha nga lloji i njerëzve që vdesin për të provuar korrektesën në momente të vështira. E ndoqa me sy Valmirin gjersa hyri në turmën që vlonte. Derisa humbi në të. M’u bë sikur dikush kishte hedhur një xhevahir të rrallë ne mesin e saj dhe Valmiri, tërë jetën i varfër, shpresonte ta gjente. I shkreti njeri! S’di si t’ja bëj me veten.

Kjo punë e pasurisë gjithnjë më ishte dukur shumë e ngatërruar, madje diçka e frikshme. Kisha folur edhe me Valmirin për këtë, e ndjeja se ai binte lehtë në një mendje me mua, por si duket kësaj here nuk i kishte rezistuar joshjes. Nuk ngulëkëmba që të ndërronte. E teprova, mbase, ne përpjekjen për tu treguar i qetë, i vendosur, deri në fund në fatin tim aty. Edhe sikur të mendonte se e kisha lidhur veten me ndonjë shërbim të posaçëm te zotërit e mi. “Të vaftë mbarë!”, i kisha pëshpëritur teksa ndaheshim. 

E mbaj mend, si të ketë ndodhur dje, vërshimin e asaj turme.
Turmat kështu janë gjithnjë: gjeratore që ta marrin frymën, të papërfytyrueshme, të pallogaritshme, të paparashikueshme. Mbase mu për këtë natyrë të vetën, edhe përsëriten. 

S’mund të mos vrasësh mendjen për turmat, edhe pse natyrisht s’ke për të dalë askund. Nuk ka njeri në këtë botë, të mos jetë ndjerë i joshur, i kërcënuar, i mahnitur apo i gëlltitshëm prej turmave. S’ka ndër të gjallët, të mos ketë bërë pjesë, qoftë edhe për pak kohë, në to. 

Të ndodhesh e të meditosh përballë tyre është si të mendosh për ujët në kataraktet e mëdhenj: triliona molekula uji nxitojnë të bashkohen prej kush e di se ku, kush e di përse, në vija e rrëke të brishta, kanale, përrenj dhe, përpara se të formojnë lumenjtë e të shtrohen në grykëderdhjet në detet, varen tëposhtës së katarakteve, duke vetëtirë e rrezëllirë, përshkuar prej dritës së diellit apo hënë verdhës së netëve, duke ngjallur kërshëri e vëmendje, frikë e habi të zgjatur, shkojnë e bjen si me brohori e shkumbojnë te shkëmbijtë atje në fund. Shkumë e pluhur bëhet çdo gjithçka dhe asgjë nuk duket më në fund!

Ndjehem i shpëtuar si i vogël, kur bëj analogjinë e molekulave të ujit me individët njerëzorë.
Shtyhem me ngut dhe them se edhe sikur të mund të pranohet që secili prej këtyre njerëzve ka qenë individ, me trupin e trurin e vetë deri një çast më parë, kur është përfshirë në turmë s'është më i tillë, nuk është dot. Zor se mund t’u gëzohesh dy gjendjeve, në të njëjtën kohë. Molekulat e ujit s'mund të mbeten në gjendje të lëngët në temperatura tej vlimit. Turmat ngjajnë si një kazan i madh në zjarr, ku gjendjet ujore në çdo moment kalojnë në avull.

Kur e vështrojmë turmën nga jashtë saj, vështirë se mund të shpresojmë që elementë të saj të mund të kthehen sërish në individë, pasi turma ta ketë kryer misionin e saj. Edhe pse identiket e tyre, molekulat e ujit të avulluara, sërish në ujë kthehen. 

E sigurt është se aty ku gjendet, mes turmës, kurrkush s’do t’ja di për hulumtime të tilla filozofike. Në turmë nuk ke nevojë për vetëdije, as përgjegjshmëri. Atje nuk ke nevojë për kujtesë, as më vonë, mbase kurrë më. Gjatë atyre hoveve të çuditshme, nuk gjendet ngè të mendohet si individ. Nuk ka pse, nuk duhet. Edhe pse kurrkund e nga kurrkush s’të është thënë, se as lejohet....

Atë ditë ndodhi të jem përballë turmës.
Edhe ajo turmë ishte e frikshme, por për shkak të jetës e moshës time, ndjeva sikur frika fizike më shndërrohej në luks. E qeshura e pazëshme që më pushtoi kur pashë tretjen e Valimrit midis asaj turme, më tingëlloi e natyrshme. Dhe e shëndetshme. S’di pse besoja se e dija se, edhe kohë më vonë, kur ata të mblidheshin e përkujtonin ngjarjet e asaj dite, kurrë s’do ta merrnin vesh se çfarë ndodhi me ta. Gjullurdi e madhe, pluhuri ngrihej e binte mbi po ata që e krijonin dhe e ngrinin lart. 

Endè pa ndodhur, përfytyroja se dikush duhet t’ua thoshte këtyre njerëzve: një orë e më parë duheshin shpëtuar nga ato kujtime. Nëse jo po ai, dikush tjetër, duhet të shtonte në këtë fjali edhe se, megjithatë, ca gjëra s’duheshin harruar. Jo thjesht ajo fraza që e thonë vend e pa vend, madje duke menduar të kundërtën, pra që e keqja të mos përsëritej më. Kjo ishte e pamjaftueshme. Arësye që ngjallej vetëm pasi turma të kishte kryer detyrat si turmë. Jo më parë. Por jo edhe aq shumë kohë më pas. 

Se mund të shfaqet dikush tjetër, interesuar për një turmë tjetër përballë një pallati tjetër, pak rëndësi Pallat i Verës apo i Dimrit.

&

Kur dëgjova sedonin te benin film më erdhi mirë. Mbase ngaqë isha ndodhur edhe unë. Gjërat gjithnjë nisin diku, brenda një individi, për tu transferuar më pas diku, mbase edhe te turmat, qëë mrekullisht apo pafatësisht përdoren e përvetësohen gjithnjë nga grupe apo thjesht nga Njëshi, për tu kthyer më në fund,drobitur, ë vdesin aty ku lindën, brenda individit.
Vazhdoja të besoja se, sado subjekte krejtësisht të tjetërta, Individi, Turma dhe Njëshi, japin e marrin. Projekt-filmi për të ndodhurat vite më parë mund t’i rrëfente përbukuri këto dallime.

Që më thirrën edhe mua, mua që isha dëshmitari te porta...dhe më tej. Ngaqë kisha mbetur përballë turmës mund të pretendoja të mbetesha edhe më tej? Më kishin thirrur të luaja veten? S’kisha shpresuar më shumë. 

“U ndodhët te porta e Pallatitt?”, më pyetën. Të mirësjellshëm.
“Si sot këtu te ju! Më thirrët, erdha, sepse doja. Duhet të jem, them...Gjendet dikush, gjithkund, gjithkur...”
“Pra, e pranon rolin?
“Po. Jo si rol.”
“Ok, por nuk do të jetë film dokumentar...”
“Arti asnjëherë nuk e vret dot jetën.”

Më vështruan ngultaz. S’besoja se kërkonin një për një rojen e djeshëm te unë, por as që kishin harruar se kisha qenë roja i Pallatit të Shtetit që kishin përmbysur.

“Mos kërkon të thërrasim në rol edhe ata që vërshuan tek porta ku shërbeje?!
“Vetëm asaj turme ia hap portën unë...”
“Vetëm një Zot mund t’i mbledh sërish ata njerëz...”

Nuk thanë “mos o Zot, të mblidhen sërish! As për film s’duheshin mbledhur më.” S’kisha pritur aq. Por nuk nguruan ta përdornin rastin:

“Dera u hapë, ata hynë në Pallat.” e rikthyen bisedën te ato ditë.
“Si të mos e hapja! Do ta shqyenin. Do zemëroheshin edhe më shumë, do bënin dëme të mëdha...”

Nuk thashë se turma bëhet harbute, bëhet lumë llumi bëhet. Grumbullohen ujrat e bëjnë tutje, marrin përpara gjithë ç’gjejnë. Do të isha shndërruar thjesht një bëzhdilë në atë vorbull, një ashkël në zjarrin që do të shkrumbonte. 

“Askush s'do kujtohej për mua. As ju, sot! Hapa portën, dhe mbeta gjallë..."

Më dëgjonin, por s’ishte lehtë ta ktheja monologun bisedë. Nëse do të më pyesnin, do t’u thosha. Përpara tyre nuk ishte kollaj të qëndroje, të merreshe vesh, jo më të rezistoje. Turma nuk rri dot në vend, turmës i duhet të lëvizë, turma nuk di të pres. Turma kërkon të bëj përpara, edhe pse nuk di për ku e deri ku...

“Siç isha, te dera, provova të flisja me ndokënd prej tyre. Me të parin e turmës. Po ku ka të parë në turmë!
Nja pesë gjashtë gojë u shfaqën të hapura përballë. Gojë të prishura, si të kalbura nga mos-folja. Në krijimin e turmave, varfëria është violinë e parë. Turmat trashëgojnë dhëmbët si varfërinë. Varfëria s’është mëkat, por mbajtja hapur e gojës është bezdi për tjetrin. Me turmat nuk flitet. ngaqë nuk janë të lejuara të mendojnë ato s’kanë bindje, por janë të bindura. Derdhen e derdhen...

“A mund të flas me dikë prej jush?” pyeta, sërish.
“S’ka biseda një për një! Fol, ja tek jemi, të gjithë, të barabartë!”
“Kush të gjithë? Të barabartë me kë?”
“Ne jemi, Ne, të gjithë...”
“Kush Ne...?!”, pyeta.
“Sa t’i marrësh vesh gjërat ti, ne kemi mbaruar punë!”, ma preu njeri prej tyre dhe më shtyu mënjanë.
Ngaqë s’kishte rrugë tjetër, ngaqë asgjë më nuk varej nga unë, e lashë portën të hapej. 

Turma nuk di të trokasë, turma di vetëm të hyjë e të dalë kudo, masë gjigande lëngu është turma. Përmbytje është. E gëzuar, e harbuar, e lumturuar, e lëngëzuar si përgjatë një mbyllje-sysh kënaqësie seksuale dhe si gjithnjë, turma u hodhë, u rrodhë, u derdhë e tëra shkallëve, brenda Pallatit.
Po të më kishin rrëzuar, do më kishin marrë ndërkëmbë. Pa qëllim, pa faj, pa më vënë re fare. Turma nuk sheh, është e verbër turma, ndaj nuk e ndal dot kush. Në vend s’rrija dot, të lëvizja përpara jo e jo, se ata gjëmonin, lukuni. U ktheva brinjas, pastaj me shpinë, shkova pas saj. Një çast më vonë besova se kjo ishte zgjidhja më e mirë. 

Nuk është e lehtë të jesh mes turmës dhe të mendosh për natyrën e saj, s’mund ta kqyrësh veten në një vend ku s’ka asnjë pasqyrë. Turma është diçka që mund të kundrohet vetëm nga larg. Në kohë e distancë. Me të mund të tallesh kur e sheh nga lart ose kur ajo prishet në harbimin e saj. Por duhet bërë shumë kujdes, në këtë ndjesi...kur je aty, përballë, përbri, në të.

Gjersa turma rrëzonte librat nga raftet, së paku një libër, duhet ta mirrja edhe unë në dorë dhe të bëja sikur po e flakja, siç bënin vërtetë të tjerët. Për të ngushëlluar veten, për të qenë më pak i fajshëm, më ndihu fati: arrija të shikoja akoma midis të tjerëve, ngaqë ia dija mirë kopertinën, zgjodha librin më të dashur. E mbërtheva, e shtrëngova, ia zhbëra formën kopertinës, i grisa ca faqe, dhe e mbaja dorën lart, mbi kokën time, për të provuar në sy të të tjerëve se isha si ata, njeri prej tyre...

Kur bëhesh njësh me ata, nuk kanë ngè të merren me ty; nuk të venë re, fare. Po të mos kisha së paku një libër të grisur në dorë, atëherë po, do të më dallonin. T’i shihje, ta shihje ndonjë që e njihje, si ishte ndryshuar e shpërfytyruar. Si sot e mbaj mend, s'mund ta harroj atë ditë...Në të vërtetë ishin vetëm pak orë.

Shtojmë shumë kur i quajnë “Ditët e Çlirimit të Pallatit”.
Nga kush u çlirua, nga unë?! Unë isha kujdestari i pallatit, kujdestar mbeta edhe më vonë, edhe sot e kësaj dite kujdestar në këtë Pallat jam, dhe nuk marrë vesh ngase dallohet fjalë të tilla si “liri-lirim”, “çlirim-çlirimtar”, “pushteti i vjetër-pushteti i ri”, “republikë e vjetër, republikë e re”. 

Koha bën të vetën. Liria vjetërohet shpejt, kërkohet liri tjetër, çlirim e çlirimtarë të tjerë. Turma prandaj e ka jetën të shkurtër. Njerëzit nuk mund të rrijnë dot bashkë për një kohë të gjatë.
Turma është trup i rëndë, mezi mbahet, harxhon shumë energji, lodhet shpejt. E ndjen këtë, që nxiton t’i kryej punët shpejt e shpejt. Po të mendohet, po të pres, po të vonohet paksa, turmës i ikën filli, i ikën e natyrshmja, s’është më turmë. Edhe kur nxiton, thyen, djegë, vretë, përmbysë gjithë ç’gjen përpara, nxito, i thotë vetes turma. Ndjen se i vjen fundi. Është si dikush që nxiton ta humbasëë jetën në robërinë e vetë, se nuk di ç’është liria...

Kur u thonë, më në fund, se e fituan atë për të cilën u bashkuan, turmat ndahen, shpërndahen, s'janë më. Mëdyshjet, dilemat, brerjet, të menduarit e asaj që ndodhi, zhgënjimet, vijnë më vonë...

Edhe atë ditë, më kujtohet, mbeta vetëm në Pallat. Vetëm unë. Kishin ikur të gjithë, zotërit e mi të deridjeshëm, kundër të cilëve nuk u ngrita dot për shkak të mirënjohjes sime të tepruar, por kishin ikur edhe turmat, me të cilat nuk bashkohesha dot për shkak të veseve të ndryshme që kishim...

“Pra Ju kërkoni të bëni film për ato orë turme, apo jo?”
“Film për Ditët që Ndryshuan Botën” thanë ata.
“Do t’i hidhni përtokë të gjitha, librat,fotografitë, pikturat dhe statujat e përmendoret, do sajoni sërish zjarret që dogjën të vjetrën, mbi themelet e së cilës lindi bota e re...?!”
“Ashtu mendojmë, ato imazhe...”, e vazhduan ata fjalinë time.
“Dokrra!” ua prita. 

Kini thirrur tërë këtë njerëzi dhe kamerat do xhirojnë filmin, skenarin e së cilit e kini shkruar për të përjetësuar ato ditë, por duhet që t’u kërkoni njerëzve të jenë më të flaktë, të bërtasin më shumë, të ngjiren e të shfaqen agresivë, të bëhen realisht sic ndodhi atëherë...”
“Jo, jo! Do të jetë film, jo film dokumentar, zotëri...”

“Ju do të merreni me Pallatin apo me turmën?”, i pyeta.
“Mund të shpjegoheni edhe pak?”
“Pallatin e keni, tashmë, edhe rojen, jam unë! Ajo që s’dimë çfarë ishte dhe që s'e dimë ku, është turma.”
“Ky që thoni ju, është film i vjetër, zotëri!”
“I vjetër është bërë,.që unë s'e luaj dot veten që më kërkoni...”

Isha unë i gabuari. Atyre u duhej film për të krijuar turmën tjetër, turmën për sot. Me siguri do ta arrijnë. Gjithnjë pushtetet krijojnë turmat që u duhen, por unë nuk do t’i ndihmoja. As me kujtesën time. U shërbeva atyre që humbën dhe këtyre që fituan, por e kam në dorë të mos shërbej sërish në të njëjtën mënyrë...

“Do ta gjejnë një roje tjetër, s’është problem!”, tha dikush.

Më erdhi ndërmend Valmiri i shkretë, por ai s’ishte dukur më. Kisha pyetur gjithandej, kurrkush s’dinte për të. Kujtesat e brishta as që i ndjejnë mungesa të tilla. As filmat e sotëm.