VELEDIN BILBILI DHE GRUPI “ARMIQËSOR” I DUKATIT
Jeta e
mundimshme e një antikomunisti
VELEDIN BILBILI DHE GRUPI “ARMIQËSOR” I
DUKATIT
Veledin
Bilbili e la me gisht në gojë Sigurimin e Shtetit në vitin 1948, ndërsa kishte
vajtur ta arrestonte në shtëpinë e tij në Dukat. Ai doli nga një derë e fshehtë
e shtëpisë dhe u arrtis. Në prill të vitit 1949, zbarkoi nga një nëndetse në
Karaburun dhe mori 9 shokë ideali antikomunist, ndërmjet tyre edhe baban e
gjeneralit famëkeq Halim Xhelo që kishte vajtur në Dukat të arrestone të atin.
Kjo ikje e tërboi
Sigurimin e Shtetit dhe ushtroi raprezalje çnjerzore mbi famijet dhe bazat e të
arratisurve...
Nga Enver Lepenica
1.Organizat
Antikomuniste “Rilindja Kombëtare”
Kur Shqipëria
ra nën robërinë komuniste, asnjëherë nuk u shuan shpresat e Shqiptarëve për të
këputur këta zinxhirë. Edhe në Vlorë ka pasur disa lëvizje e më e rëndësishmja
është Organizata “Rilindja Kombëtare”.
Nëse ju
referohemi akteve, shkresave dhe historisë së Sigurimit të Shtetit në Vlorë nuk
jepet një datë e saktë e formimit të kësaj organizate antikomuniste. Edhe në
procesin gjyqësor nuk fiksohet një datë e tillë.
Nga materiali
që disponojmë del e qartë se lëvizja antikomuniste e përfaqësuar në Vlorë prej
organizatës “Balli Kombëtar” nuk u shua edhe pasi erdhën në fuqi komunistët
edhe pse krerët kryesorë të kësaj organizate u vranë, u burgosën ose u
arratisën jasht shtetit.
Nacionalistët
largpamës si Bego Gjonzeneli, Tahir Hoxha, Maliq Koshena e parashihnin një fund
tragjik të diktaturës komuniste. Ata nuk e ndalën asnjëherë luftën dhe punën e
tyre kundër diktaturës komuniste, prandaj lëvizja nacinaliste “Rilindja
Kombëtare” mund të quhet e filluar që më 1945, megjithëse ajo mori forme
organizative në fund të vitit 1947. Ajo u formua në burgun e Vlorës nga Bego
Gjonzeneli, Maliq Koshena, Hamdi Gjoni, Meçan Hoxha, Telha Shehu, Murat Demiri,
Dilaver Rrapo, Riza Çize,
Dushan Koçiu etj. Qëllimi kësaj organizate ishte lidhja me anglo-amerikanët dhe
rrëzimi i sistemit diktatorial komunist. Kryetar i organizatës u zgjodh Bego
Gjonzeneli. Ata rekrutuan edhe tre polic Loro Simonin, Orhan Bogdanin dhe
Hajdar Dushkun me anën e të cilëve mbanin lidhje nga jashtë burgut.
Në vitin 1949
u amnistuan dhe u liruan Riza Çize, Telha Shehu, Murat Demiri etj. Këta dhe të
tjerë e shtrinë aktivitetin e organizatës në shumë fshatra të Vlorës,
Kurvelesh, Mallakastër dhe në Gjirokastër.
Sigurimi
Shtetit ra shpejt në gjurmët e organizatës me anë të bashkëpunëtorit “Gishtëza”
dhe e dominoi organizatën duke eleminuar pa mëshirë, me zjarr dhe me hekur
kundërshtarët e tij politik. Më 25 nëntor 1949, u arrestuan 81 anëtarë të
organizatës. Në grupin e parë u gjykuan me bujë të madhe 25 vetë nga të cilët u
dënuan: 11 vetë me vdekje, 4 vetë me 20 vjet, 5 vetë me 15 vjet, 4 vetë më 12
vjet dhe 1 me 7 vjet. Vazhduan pastaj arrestime dhe dënime të shumta. (Arkivi MPB
D. 2475)
2. Arratisja e
grupit dukatas.
Një ndër udhëheqësit
më aktiv të kësaj organizate jashtë burgut ishte Veledin Bilbil Çapaj nga Dukati, që mundi
ti shpëtonte mizorisë komuniste, duke u arratisur në Greqi. Petref Agaj që u
dënua me vdekje ka deklaruar në gjyq: “Në maj të 1948 jam takuar në Vlorë me
Veledin Bilbilin. Ai më tha se kemi formuar një organzatë dhe duhet të punojmë…”
dhe më poshtë: “Kur jesh në pazar më takoi Baftiar Feriku dhe më tha se të do
Rushit Grabova. Bashkë me Baftiarin shkuam në zyrën e Piro Xhezos që e kishte
në sheshin e Flamurit. Aty takuam: Rushit Grabovën. Veledin Bilbilin, Fejzo
Lulon, Qemal Dalanin nga Trevëllazëri, Dervish Hodon, Piro Xhezon dhe Baftiar
Ferikun”. Është fjala për një mbledhje të krerëve të organizatës jasht burgu ku
me propozim të Veledin Bilbilit e Rushit Grabovës u formua një komitet me emrin
“Drita” dhe me sekretar Piro Xhezon.
Aktiviteti
organizatës jasht burgut ka filluar me lirimin nga burgu të Veledin Bilbilit,
Dervish Hodos, Riza Çizës etj. Këta ishin përgatitur në burg dhe jasht u bënë
udhëheqës dhe organizatorë të lëvizjes antikomuniste. Siç pamë më lart ata
formuan një komitet për drejtimin operativ të punës si dhe në disa fshatra
formuan këshilla sekrete.
Veledini punoi
me përkushtim për të krijuar një degë të fuqishme të organizatës në Dukat. Për
këtë ai ka bërë disa mbledhje radhazi në të cilat kanë marrë pjesë: Xhelo Koçiu
babai gjeneralit të Sigurimit Shtetit Halim Xhelo (Dukatit), Laze Thanasi, Gani
Hamiti, Ahmet Blyshi, Laze Berdua, Cane Dervishi, Haxhi Hasko, Halim Hodo,
Dervish Cane, Jazo Ademi etj. Në një nga këto mbledhje në Dukat u vendos:
1. Nga ish
ballistët, familjet e të vrarëve dhe të pushkatuarve të formohej fshehtas një
çetë e armatosur e cila të ishte e gatshme për veprime luftarake kur t’i
kërkohej.
2. Veledin
Bilbili të binte në kontakt me diversantët dhe të shkonte në Greqi për të
raportuar situatën e dhunës që ishte në Shqipëri.
Për këtë
mbledhje Gani Hamiti ka deklaruar: “Duhet t’ja bëjmë “bamp” që Europa ta marrë
vesh që nuk e durojmë skllavërinë e të na ndihmojë të përmbysim pushtetin e
shtrigave”.
Në një
mbledhje tjetër ku mori pjesë Veledin Bilbili si drejtues, Dervish Hodua, Piro
Xhezua etj u ndanë detyra për sejcilin dhe u kërkua që të raportohej për
zabtimin e tyre.
Sigurimi
Shtetit me anë të komunistëve, njerëzve të dobët dhe frikacakë që ishin bërë
spiunë e bashkëpunëtor të tij e ndiqte organizatën. Ata punonin që sa më shumë
“armiq” të binin në rrjetën e tyre dhe shpresonin që ti kapnin në flagrancë kur
ata do të bënin takim me aleatët, siç mendohej. Mirëpo ky moment po vonohej,
kështu që Sigurimi vendosi që krahas spiunëve të tjerë të rekrutonte edhe Laze
Thanasin, shok besnik i Veledin Bilbilit. Në zyrat e Sigurimit Laze Thanasi
pranoi të bashkëpunojë me Sigurimin e Shtetit dhe e firmosi deklaratën. Porsa u
kthye në Dukat Lazia u tregoi shokëve çfarë i kish ngjarë, duke u thënë se
ditët i kishin të numëruara dhe se grupi ishte në rrezik, prandaj ai propozoi
të arratiseshin, si e vetmja rrugë shpëtimi.
Veledini
Bilbili u porpozoi Cane Dervishit, Shaqir Bejos dhe Ahmet Blyshit, që të bënin
një lojë për të shpëtuar: të shkonin me Vlorë tek kryetari Degës Punëve të
Brëndshme dhe ti propozojnë atij bashkëpunim për çfarë ai ka nevojë. Ashtu bënë
edhe ata. Por dhelpërat e vjetra të trajnuar prej ujqërve Serb e nuhatën lojën
dhe e refuzuan bashkëpunimin.
Pas dy ditësh
Sigurimi dërgoi në Dukat, të birin e Xhelo Koçiut, Halim Xhelon gjeneralin
famëkeq të Sigurimit që përfundoi i varur në birucat e Burrelit prej shokëve të
tij komunist. Halim Gjenerali ose Halim Stalini siç e quante ai veten duke
kërkuar nëpër fshat të atin Xhezo Koçiun anëtar aktiv i grupit, arriti tek
shtëpia e Dervish Canes dhe pyeti për babanë. E shoqja e Dervishit i tha se
kanë shkuar në fshat të vjetër. Halimi nxitoi për atje por nuk gjeti gjë,
atëherë u kthye përsëri tek shtëpia e Dervishit, por edhe atje e gjeti shtëpinë
bosh.
Ç’kishte ngjarë në fakt? Kur Halim Xhelua kishte trokitur në shtëpi të
Dervish Canes atje ndodheshin nëntë burra: Xhelo Koçiu, babai i Halimit, Cane
Dervishi djali Dervishit, Gani Hamiti, Laze Berdo, Shaqir Bejo, Halim Hodo, Laze
Thanasi, Ahmet Blyshi, por e zonja e shtëpisë e kishte gënjyer duke i thënë se
babai tij kishte shkuar në fshat të vjetër. Ndërkohë që gjenerali udhëtonte në
drejtim të fshatit të vjetër për të arrestuar babanë e tij, të nëntë burrat
trima, dualën fshehtasi nga shtëpia dhe udhëtuan në drejtim të kundërt, kështu
ata burra fshatarë e lanë gjeneralin, ujkun e vjetër të Sigurimit me gisht në
gojë!
Më 27 prill
1949 ky grup ra në kontakt me mikun e besës dhe udhëheqësin e rezistencës
antikomuniste të Dukatit Veledin Bilbilin, i cili kishte ardhur nga Greqia në Dukat me nëndetëse me detyrë për
të shpëtuar shokët e tij të idealit.
Në historinë e
Sigurimit të Shtetit ky akt është fiksuar me këto fjalë: “Grupi Hodo Metos nga Tragjasi, Ilia Konomit
nga Palasa, Jorgji Martikos nga Dhërmiu dhe dy oficera grek më 27 prill 1949
morën me vete 10 dukatas midis tyre edhe Xhelo Koçiun dhe pesë veta nga
Dhërmiu”.
3.Terrori
Sigurimit të Shtetit mbi familjet, strehuesit e të arratisurve.
Arratisja e
grupit të Dukatit tregoi dëshirën dhe trimërinë e dukatasve për të mos ju
nënshtruar mizorisë dhe dhunës të Halim Xhelos e Kadri Hazbiut, të Hysni Kapos
e Mehmet Sehut. Kjo arratisje e tronditi armën mizore të Sigurimit të Shtetit
dhe e bëri atë më mizore dhe më të pashpirt. Me dhunën, terrorin dhe pabesinë
që ushtruan në Dukat ata hodhën vëllanë kundër vëllait, duke shkelur çdo kod
zakonor e ligjor të Shqipëtarëve.
Bashkë me
grupin prej 9 vetash ishte nisur edhe Jazo Adem Jazaj në atë kohë 63 vjeç i
cili nuk mundi t’i ndiqte shokët sepse u sëmur. Shokët e porositën të strehohej
te fshatari tyre besnik Sinan Ali Hamiti. Pas Sinanit, Jazo Ademi u strehua te
Dervish Iliazi dhe në fund te Shyqyri Bodua, ku u kap më 31.8.1949, pas katër
muajve në arrati në pyjet e Dukatit. Pas arrestimit të Jazo Ademit u arrestuan
edhe14 burra të tjerë, për të cilët Gjykata e Shkallës së Parë me kryetar
Vangjel Kocani dha për ta dënime çnjerzore:
Jazo Ademi,
Sinan Ali Hamiti, Beqir Qamil Jazo, Haxhi Hasko, Mete Ali Myftari u dënuan me
vdekje me pushkatim. Hysni Aliaj, Sinan Jazo, Dervish Jazo, Haxhi Qepi, dhe
Shyqyri Bodo me 20 vjet burgim. Siri Jazaj, me 15 vjet, Zini Hamiti me 8 vjet, Dervish
Ahmet Hibraj dhe Alem Blushi me 7 vjet
dhe Hasim Hamzo, me 2 vjet punë të detyruar.(Vendimi nr. 116, dt. 23.12.1949)
Por dora e
ngrohtë e partisë siç dihet “mendonte” per popullin dhe dënmet me pushkatim i
ktheu me burgim dhe të zezs dukatas u dergjën burgjeve dhe kampeve të punës së
detyruar për 25 vjet.
Për të gjith të
dënuarit u vendos sekuestrimi i pasurisë dhe humbja e të drejtave elektorale.
Të dhjetë
familjet e të arratisurve u internuan .
Çfarë kishin bërë këta burra që u dënuan me vdekje dhe
familjet e tyre u internuan?
Të 15 burrat e dënuar ishin fshatarë, bujq e blektorë, pa
arsim ose e shumta me arsimin fillore. E tërë jeta e tyre kishte shkuar pas bagëtive
ose në ara, por ata ishin me ndjenja kombëtare dhe nuhatja e mençurisë
popullore i kishte shpurë në përfundimin se komunizmi ishte sistem çnjerzor
prandaj duhet të luftonin dhe të mos nënshtroheshin.
Jazo Ademi ka deklaruar në hetuesi nën tortura çnjerzore:
“Jam analfabet, me profesion bari dhe bujk... Pushteti më ka marrë më tepër se
njemijë kokë bagëti: dhën, dhi, lopë e qe. Kam biseduar me Xhelo Koçinë, sot i
arrtisur, dhe thoshim si do bëjmë se keshëm frikë mos na arrestojnë si kulakë
dhe na vrasin se Xhelua më thosh kulakët në Rusi i kanë vrarë... Traktorë për
tokën ne nuk na jepnim se ishim kulakë. Kështu ditën vejm me dhën dhe natën
diheshim jashtë... Kështu që unë u nisa për t’u arratisur, por në rrugë u sëmura
dhe rashë si i vdekur, Gani Hamiti dhe Xheloi Koçiu më vunë dorën në ballë dhe
më thanë kur të mngrihesh shko te Sinan Ali Hamiti, se atje do vim të të marrim”
(Arkivi MPB, F.1, D. 1474)
Ky ishte i tërë faji i Jazo Ademit, ndërsa faji i Sinan
Hamitit, i Shyqyri Bodos që dënoheshin me vdekje ishte se kishin strehuar Adem
Jazon që siç thoshin hetuesit komunistë ishte armik i popullit!
4.Jeta e
mundimshme e Veledin Bilbil Çapaj (1903-1981)
Veledini
ruante zakonet, traditat dhe ishte njeri bujar. Ai i urrente komunistet
dhe thosh: “Këta brashnjarë duan të bëjnë popullin të hajë në gavetë si
ushtarët. Dinte italisht e nuhaste të keqen dhe e evitonte. Paratë i kthente në
kapital.
Ai u lidh me
Lëvizjen Antifashiste dhe më 5 gusht 1943, ka marrë pjesë në luftën në Llogora.
Pas kësaj lufte italianët bënë raprezalje dhe kontrolle në fshat dhe arrestuan:
Veledin Bilbilin, Xhafer Asllan Çapaj, Sadudin Ahmet Alushi dhe Musa Goxhon. Musa
Goxhua ju dha italianëve 3-4 qypa me mjaltë dhe shpëtoi. Tre të tjerët i çuan
për ti pushkatuar. Veledini e dinte italisht dhe e kuptoi që do i pushkatonin,
prandaj u thotë shokëve të iknin me vrap. Ndërsa Veledini u nis me vrap, shokët
hezituan për momentin dhe pastaj u nisën dhe ata. Xhafer Çapaj dhe Sadudin
Alushi u vranë nga plumbat e fashistëve dhe u shpallën dëshmor, Veledini
shpëtoi.
Në pranverën e
vitit 1943, zbarkoi në gadishullin e Karabarunit misioni Anglo-Amerikan i cili
u prit nga Skënder Muço, Hodo Meto, Veledin Bilbili, Sulejmën Meço, Maliq
Koshena, Gani Hamiti, Halim Hodo, Çane Dervishi, Axhem Imeri, Xhelil Imeri etj.
Veledini zotëronte
një pasuri të madhe tokë arë, kullota e pyje si dhe 4 shtëpi 2 në Dukat dhe 2
në Kepin e Gjuhzës Karaburun, 750 dynym tokë etj.
Ndërmjet
burrave të shquar të Dukatit si Shaqir Bejua, Xhelo Koçiu , Cane Dervishi, Azem
Shehu, Jazo Ademi, Ahmet Blyshi, Shyqyri Mislliu, Xhezo Mislliu, Axhem Imeri,
Maliq Koshma, Xhelil Imeri, Çelo Imeri, Ahmet Mëhilli, Selman Hamiti, Hamdi
Gjoni etj., përmëndej edhe emri Veledin Bilbil Çapaj.
Më 1943
komunisti Salo Petoshati po u fliste fshatarëve të tij Dukatas dhe u tosh:
“Partia jonë i ka rrënjët në shkëmb…” Aty kaloi edhe Veledin Bilbili shoqëruar
me Shaqir Bejua e Cane Dervishi. Kur e dëgjoi Veledini i tha Salo komunistit: “Partia
juaj i ka rrënjët tek gënjeshtra e pabesia vrasëse, e në i pastë në shkëmb, një
ditë ai shkëmb do të bëhet pluhur dhe do ta marrë era, të m’i mbash mënt këto fjalë
o Salo komunisti.
Nën shtypjen e
komunistëve,tre herë i arrestuar, dy herë i shpëton arrestimit.
Oficer i lartë
i Sigurimit të Shtetit Mustafa Hoxha, ka lënë kujtimet e tij në shërbim të
diktaturës komuniste, ku shkruan ndërmjet të tjerave edhe për Veledin Bilbilin:
“Veledini, pas çlirimit, nisi një
fushatë të hapur anti-qeveritare. Ai propogandonte parulla për të përmbysyr
rendin socialist. Në Dukat njihet historia e Murat Goxhos i cili kish qenë
ushtar në Turqi, erdhi lajmi se qe vrarë dhe njerëzit e qanë. Më pas Murati
erdhi i gjallë në fshat dhe dukatasit thoshin: “U ngjall Murati”. Veledini e
përdorte këtë shprehje “U ngjall Murati” që kishte kuptimin që u ngjallën
Anglo-Amerikanët dhe po vijnë!”.
Në vitin 1947,
i sigurtë se do t’ja merrnin mallin e gjënë një pjesë të plaçkave i transportoi dhe i fshehu tek miku i tij
besnik Musa Gaxho.
Ai ishte i
lidhur edhe me desantët ose emisarët e lirisë që vinin nga bota e lirë për të
luftuar këtu në atdheun e tyre me kuçedrën e kuqe. Kështu ndërmjet të tjerëve ai
ka strehuar në Zabrek të Dukatit në një kasolle për 15 ditë rresht Izet
Vrazhdon, Lahe Nuron dhe Ahmet Kukën. Këto lëvizje të tij kishin rënë në sy të
Sigurimit dhe spiunëve dukatas që përgjonin natë e ditë, prandaj ai ishte në shënjestër.
Për këtë
veprimtari antikomuniste Veledini u arrestua tre herë, por falë inteligjencës
tij natyrore, shkathtësisë, miqsisë dhe qëndresës, komunistët nuk mundën në
asnjë rast të provonin fajsinë e tij. Dy
herë të tjera ai me guxim dhe shkathtësi i shpëtoi arrestimit, kur bandat e
ndjekjes i trokitën në derë të shtëpisë.
Herën e parë e
arrestuan më 1945 për vrasjen e një partizani dhe për arrestimin e Ramadan
Alushit. Për 45 ditë rresht u torturua në hetuesi, por u lirua për mungesë
provash.
Herën e dytë e
arrestuan në shtator 1948 në Himarë, ku Veledini kish vajtur për të biseduar me
miqt e tij për t’u arratisur në Greqi. Këtë herë ai u ndihmua nga Izeir Nuhu,
çam, oficer Sigurimi, por që kish ndenjur në Dukat e qe ndihmuar prej familjes
së Veledinit.
Kështu
vazhduan ta arrestonin Veledin Bilbilin. Herën e katërt që vanë për ta
arrestuar, Sigurimi e gjeti Veledinin maje çatisë duke rregulluar tjegullat.
Hyni brenda, -
u tha Veledini – se po zbres!
Në fakt
Veledini zbriti dhe kaloi nga dera e pasme e shtëpisë dhe nga ai moment u hodh
në arrati, i ndjekur kudo këmba këmbës prej bandave të Sigurimit të Shtetit dhe
spiunëve të tyre.
Në vitin 1949,
ai u dënua me vdekje në mungesë dhe në vitin 1959, ai nuk u fal prej qeverisë
shqipëtare.
Në arrti në
tokën mëmë.
Ai flinte me
net të tëra jashtë. Në netët e ftohta gdhihej në kasollet e bagëtive në mal, që
ishin bosh. Kur vinte darka bashkë me errësirën e shoqja Velideja bashkë me të
birin Idain vinin përpara një ka të cilit i kishin lidhur posht barkut një
trastë me ushqime dhe ia shpinin Veledinit. Po të takonin njeri do të thoshin
se po ja çojnë të zotit Musa Goxhos. Dhe nëse do ta takonin kur të ktheheshin
do të thoshin se na pati ikur kau dhe e gjetëm këtej nga Goxhajt! Kështu
ngryseshin dhe gdhiheshin netë të tëra.
Veledini sipas
sinjalit që merrte nga e shoqia dhe i biri vente edhe në shtëpi për t’u ndërruar.
Ata ishin marre vesh për këtë sinjal: E shoqia dhe i biri kontrollonin
territorin dhe nëse nuk do të shihnin ndonjë gjë të dyshimtë të hidhnin në mur
një qylym të kuq. Një ditë në të errur Veledini pa qilimin e kuq dhe mbriti në
shtëpi me shpejtësi të madhe. Nuk kaluan as pesë minuta dhe trokiti porta.
Ishte hera e parë që Veledini nuk e mendoi të keqen dhe doli vetë e hapi derën.
Kur ç’të shoh forcat e ndjekjes të armatosur.
– Erdha, u tha
Veledini, sa të marr kapelen! Ai u fut brenda dhe me shkathtësinë që e
karakterizonte iku nga dera e pasme e shtëpisë duke kaluar mure e gjerdhe.
Kjo ishte hera
e pestë që ai u shpëtonte bandave komuniste dhe dita e fundit në shtëpinë e
tij, prej asaj dite ai nuk u kthye më kurrë në shtëpi dhe nuk i pa as gruan, as
të dashurit e tij dhe as shtëpitë dhe pronat e tij të shumta që i kish ngritur
me aq punë e djersë.
Sigurimi i Shtetit
e ndiqte tashmë këmba-këmbës. Ai ku gdhihej një natë nuk gdhihej një natë
tjetër. Sa merrte vesh Sigurimi se ku gjendej, ai kishte ikur që andej. Nder
dhe respekt gjithë familjeve dukatase që e mbajtën e fshehën dhe e strehuan
birin e tyre, ashtu si shumë bij të tjerë të tyre. Pas vitit 1990, në liri këto
familje trime e fisnike tregojnë për Veledinin se ai e kalonte natën më shumë
në këmbë se sa shtrirë në ato krevata dërrase që i ofronte fshatari i varfër
por i ndershëm dhe që priste orën katër të mëngjesit që të mund të largohej e
të mos e gjenin aty hijet e zeza të Sigurimit.
Fadili, djali
i Veledinit shkruan në kujtimet e tij: “Babai iku, por si iku shpirti i tij e
di. Si u shkëput nga ajo shtëpi me dhimbje e mall, për gruan që e la vetëm në
moshë të re, me dhimbje për 6 fëmijët e tij të dashur, që po i linte prapa. Po
linte prapa gjithë djersën e tij, gjakun e tij. Punën që e kish kthyer në
kapital, por koka vlente më shumë se gjith kapitali etj. Gruaja nuk do të
shihte më burrin, strehën e shtëpisë që për pak vite që jetuan bashkë, kaluan
një jetë të mire. Fëmijët do qajnë dhe s’do u thotë më goja baba. Nuk do të
bëjë më hije në atë vend ku kish jetuar, punuar e luftuar për 45 vjet me
rradhë. Fëmijëve ju mbetej vetëm çiftja e varur në mur. Këtë armë nuk do ta
preki më dora e atij burri trim, hije rëndë dhe mëndjemprehtë”. Fadili vazhdoi
më poshtë:
“Por që
tragjedia familjare të quhej e plotë dhe që të kënaqte bishat komuniste duhej
që bashkë me arratisjen e babait të internohej edhe nëna. Një nënë shqipëtare e
re në moshë duhej të largohej me dhunë nga çerdhja e saj familjare edhe pse
ishte e pastër e ndershmë dhe pa asnjë faj. Ajo çerdhe e porsa krijuar me
dallëndyshe të vogla duhej të prishej. Edhe pse dallëndyshet e vogla sapo
kishin filluar të cicëronin. Ende nuk kishin lëshuar krahë për të fluturuar.
Edhe më të mëdhenjtë që mendonin se kishin krahë, ua preu komunizmi dhe i la
cung”.
Kuçedra e kuqe
qe vërsulur me egërsi, si e tërbuar mbi një grua me një foshnjë dy muaj në gji
dhe 5 fëmijë të mitur, njerëz të pafajshëm, por Sigurimi duhej të realizonte
qëllimet e tij makabre. Kështu gruaja e Veledin Bilbilit, me një foshnjë në gji
dhe me dy djemtë e mëdhenj u internuan në disa kampe. Tre fëmijët e tjerë të
mitur mbetën vetëm në mes të katër rrugëve.
Siç ka treguar
në emigracion, Veledini diku i fshehur e kishte parë nga larg me hidhërim këtë
skenë tragjike të internimit të gruas dhe fëmijëve të tij të mitur.
Para kësaj
skene Veledini mendoi se s’kishte ç’të bënte më në Dukat. Iku në Dhërmi tek
miqtë e tij Thanas Dallfa për ta ndihmuar që të arratisej në Greqi. Miku i besës
shpejt i gjeti një anije greke dhe nga Spileja e Himarës Veledini u gdhi të
nesërmen në Greqi. Ishte 15 nëntor 1948.
Në emigracion
dhe desant i lirisë.
Jetën e
vështirë të emigracionit Veledini e nisi në një kamp refugjatësh në Greqi e Itali.
Por ai nuk hoqi dorë asnjëherë dhe deri në fund të jetës nga lufta kundër
komunizmit. Janë këto arsyet që ai tre- katër herë ka ardhur si desant në
Shqipëri.
Në Greqi ai
bije në kontraditë me disa shqiptarë për bindje politike dhe jep dorëheqje
përfundimisht prej Ballit Kombëtar dhe kalon në Partinë e Legalitetit. Në
dasmën e Leka Zogut ai ka shpurë si dhuratë një mijë dollarë, shumë e cila
tërhoqi vëmendjen e trashëgimtarit të fronit dhe prej atij momenti ata mbeten miq
deri në fund të jetës.
Më vonë
kushëriri i tij i parë Shaqir Bejo e tërhoqi atë në Kanada së bashku me Cane
Dervishin dhe djalin e tij, pas ca kohe shkoi në Çikago dhe së fundi jetoi në
Detroid së bashku me kunatin e tij Jaup Xhezo nga Tragjasi.
Veledin
Bilbili e mbylli jetën në korrik të vitit 1981, nga një aksident automobilistik
në Detroid të ShBA, zemërdjegur që nuk i pa asnjëherë as fëmijët dhe as
Shqipërinë për të cilën luftoi tërë jetën. Dyvjet pas tij ndërroi jetë edhe
Velideja, bashkshortja e tij besnike.
5. Takimi i
Fadilit me nënën pas 12 vjet ndarje, që nuk e njohu.
Mbasi u
arratis Veledini, komunistët internuan
gruan e tij. Këtë grua fisnike dhe besnike ndaj të shoqit dhe Shqipërisë
fillimisht e çuan në Tepelenë, pastaj në Lozhan të Korçës, Valias të Tiranës,
Cërrik të Elbasanit dhe së fundi në Plug dhe Saver të Lushnjës. Po vazhdojmë
tregimin, tashmë sipas kujtimeve të djalit të Veledinit, Fadilit:
“Nënën na e
rrëmbyen në vjeshtë të vitit 1948, me një vajzë 2 muajshe në gji dhe dy djem
mbi 14 vjeç. Tre fëmijë të tjerë të Veledinit më i madhi 7 vjeç, mbeten në
fshat, në mes të katër rrugëve.
Zoti vetë
ndërhyri dhe i tha një njeriu të mirë të merrte tre fëmijët e Veledinit e t’i
mbante në prehërin e tij së bashku me fëmijët e tij. Zoti i dha atij njeriu të
mirë forcën e mendjes për të ndriçuar udhën e mirësisë. Ashtu bëri një njeri i mirë
Gani Çapaj. Në atë kohë të trazuar ku njeriu vuante nga urija po më shumë nga
dhuna e Sigurimit të Shtetit një veprim i tillë është më shumë se heroizëm.
Gani Çapaj
kish kurajon, trimërinë, zgjuarsinë, shpirtin e bukur dhe zemrën e madhe. E kjo
barrë e rëndë që mori përsipër nuk ishte kohë e shkurtër por plot 12 vjet që
nga 1948 deri më 1960-tën. Kështu tre fëmijët e Veledinit u rritën së bashku me
pesë fëmijët e Ganiut. Ja çfarë bëri një njeri i ushqyer me ndjenjat e larta të
dashurisë ndaj atdheut, me besimin tek Zoti, me mirësinë e shpirtit, ai u dha
jetë krahas pesë fëmijëve të tij edhe tre fëmijëve të vegjël të Veledin
Bilbilit të mbetur në rrugë.
Na e morën
nënën. Kurrë nuk mund ta harroj atë skenë të dhimëshme edhe vdekja do të ishte
më e lehtë. Na e morën nënën bashkë me dy vëllezër dhe një foshnjë. Përse na e
morën nënën çfar kish bërë? Çfar mund të bëj një foshnjë e porsa lindur, që ia
prishën çerdhën ku po flinte!
Motra dy
muajshe kish si burim ushqimi gjirin e nënës. Po nëna e shkretë ku do të gjente
pakë bukë që të mbante gjallë veten dhe foshnjën e sajë?
Ne të tre e kishim
një çerdhe ku mblidheshim, shtëpin e xha Ganiut. Nga ne më e madhja ishte motra
7 vjeçe. Ajo zëvendësoi nënën që na e morën bishat. Motra e mjerë ngrihej natën
na mbulonte. Na pyeste shpesh a kishim uri, sa për ta ditur se dhe ajo s’kish
ku të gjentë asnjë kafshat bukë.
Xha Ganiu na
dërgoi dhe në shkollë. Unë mësoja shumë. Kur vija nga shkolla veja më dhën. Por
ngado që veja mëndjen nuk e hiqja nga nëna. Ah! Mendoja të kisha nënën do më
thoshte ndonjë fjalë të ngrohtë e cila do ma ngrohte trupin e sfilitur, dhe
fjala e ngrohtë është e ngrohtë!...
Kisha 12 vjet
që isha ndarë me nënën dhe nuk e kisha parë asnjëherë. Më kishte lënë 8 vjeç më
1948-tën kur u ndamë dhe tani më 1960, unë isha 20 vjeç. Edhe nëna kishte 12
vjet të kaluar në vuajte e mjerim, pa bukë e pa ujë, pa dashuri, pa familje e
ndarë për së gjalli me njerëzit dhe me fëmijët e saj. E kishin plakur shumë,
por nuk ja kishin prishur shpirtin e saj të bukur...
Kështu pas 12
vjetësh xha Ganiut në Dukat i erdhi një letër nga nëna, e që morëm vesh se ajo
ishte internuar në Savër të Lushnjës. Ajo shkruante: “I dashur vëlla Gani! Të
lutem me përgjërim m’i sill një herë të tre fëmijët ti shoh dhe le të vdes”. Burri
fisnik na veshi e na ngjeshi me ato që kish dhe me të u nisëm për të takuar
nënën pas 12 vjetëve pa e parë.
Në Plug të
Lushnjës mbritën pas mesdite. Në arat e pafundme të Lushnjës shumë gra ishin
duke prashitur. Mua më dërgoi xha Ganiu të pyesja për nënën:
- Ku është
Velide Çapaj? – pyeta gratë e para që takova.
- Çfarë e ke?
– më pyetën ato.
- Nënë! – u
thash unë.
- Është në
fund të arës, më thanë ato gra të lodhura dhe të drobitura, ajo me atë fëmijën
pranë.
Pasi mbrita në
fund të arës ju drejtova gruas që prashiste dhe që kish pranë një vajzë rreth
10-12 vjeçe.
-O shoqe, i
thashë asaj gruaje, a e njihni Valide Çapajn?
- E ç’e do a
të keqen nëna? – më tha ajo.
- E kërkojnë
në xhade, - i thashë unë.
Gruaja e
vuajtur mi nguli sytë mirë, filloi të marrë frymë si me zor dhe më pyeti:
- Po ti i
kujt je dhe nga je mor bir?
- Jam nga
Dukati, i biri i Gani Çapaj, e gënjeva unë.
Gruaja mu qas pranë
dhe po më vështronte nga lart poshtë, po ashtu bëri dhe vajza e saj, të dyja më
vunë në mes dhe po më shikonin si të shastisura. Mua filloi të më rrihte zemra
fort.
- Mos më
gënje, të keqen nëna, më tha ajo. Gani Çapaj nuk ka djalë të madh, mos je ti
Fadil?, - më pyeti me zë të dridhur.
- Po, i thashë
unë.
Nëna e mjera
ra përdhë, ndërsa vajza e saj mu hodh në qafë duke më puthur.
Të keqen
motra, të keqen motra!
Ajo plakë që
nuk e njoha ishte nëna ime, ajo vajzë që nuk e njoha ishte motra ime. Ishim ndarë
me të kur ishte 2 muajshë dhe tani po e shihja 12 vjeçe.
Kjo është
drama ime, po sa drama të tilla ka në Shqipëri shkaktuar prej komunistëve
barbarë. Hodha sytë nga fusha dhe pyeta veten mos vallë edhe fëmijët e këtyre
grave të mjera, nuk i njohin nënat e tyre kështu si dhe unë?
Prej atij
moment edhe ne të tre fëmijët e mbetur jetim me nënë dhe babë gjallë u bashkuam
me nënën pas 12 vjetësh dhe jetuam në Savër të Lushnjës”.
Comments
Post a Comment